Afscheid of herdenking?

Enige maanden geleden kreeg ik een niet zo leuk bericht. Een vroegere collega, van wie ik wist dat hij ernstig ziek was, informeerde zijn familie, kennissen en collega’s dat hij niet lang meer te leven had. Hij nodigde ons allemaal uit voor een afscheidsbijeenkomst in een strandpaviljoen in onze provincie. Voor mij was het de eerste keer dat ik dat meemaakte. Iedereen kent wel die tekst op een rouwkaart of in een advertentie waarin staat dat we op die en die datum afscheid kunnen nemen. Maar nu was het duidelijk de bedoeling om dat vóór zijn overlijden te doen.

Het begin was wat onwennig. Bij binnenkomst weet je nog niet helemaal welke houding je moet aannemen. Opgewekte woorden en de zieke een hart onder de riem steken lijken in zo’n situatie niet gepast. De hoofdpersoon zelf ging er echter nuchter mee om.

Toen de meeste genodigden aanwezig waren en iedereen een drankje had gekregen kondigde de ceremoniemeester de sprekers aan. De eerste toespraak riep emotie op. Daarna veranderde de stemming. Verschillende sprekers haalden, vaak met humor, herinneringen op aan gemeenschappelijke ervaringen en daarmee vulden ze het doel van de bijeenkomst in: samen terugkijken op het leven van de hoofdpersoon. De hoofdpersoon reageerde daar zelf vaak op met een aanvullende anekdote of een eigen herinnering. Drankjes en een buffet droegen er ook aan bij dat het al met al geen droevige, maar juist een opgewekte bijeenkomst werd. De plek, een strandpaviljoen, werkte daar ook aan mee. En dat was precies wat de zieke voor ogen had gestaan: zijn afscheid van kennissen en collega’s en een herdenking van zijn leven. Een week na de bijeenkomst kregen we het overlijdensbericht. Geen uitnodiging voor een afscheid, want dat hadden we al gehad. De uitvaart vond in kleine familiekring plaats.

Toen ik mijn ervaring met anderen binnen onze vereniging deelde, hoorde ik dat dit tegenwoordig wel vaker gebeurt: een afscheidsbijeenkomst vóór het overlijden. Dela is zelfs bezig er een commercieel aanbod voor te maken. En ik kan me heel goed voorstellen dat dit meer aanspreekt dan de klassieke uitvaartplechtigheid met sprekers en lichtbeelden in een aula. Het is een mooi voorbeeld van de steeds grotere variatie aan manieren om met een overlijden om te gaan. De oude rituelen zijn niet meer standaard. In mijn eigen regionale krant zie ik dat er tegenwoordig minstens evenveel begrafenissen en crematies in kleine, besloten kring plaatsvinden als grotere uitvaartbijeenkomsten. Een afscheidsbijeenkomst vóór het overlijden is ook zo’n nieuwe vorm. Natuurlijk hangt het erg van de omstandigheden af of zo’n afscheid mogelijk is. Maar ik zou ervoor tekenen!